Скулптури и фризови претходно отстранети од Партенон — поранешниот богато украсен храм на атинскиот Акропол изграден за време на владеењето на Перикле помеѓу 447 и 432 п.н.е. – моментално се изложени во неколку големи музеи ширум светот, вклучително и Британскиот музеј во Лондон, во кој се сместени повеќето од нив, Лувр во Париз и Кунстиисторискиот музеј во Виена. Грција ги сака сите назад, а Италија направи преседан за нивното враќање минатата година, кога Регионалниот археолошки музеј „Антонино Салинас“ од Палермо врати назад во Атина фрагмент на кој се гледа стапалото на божицата што штрчи од долниот дел на туниката.
На 24 март со посебна церемонија три фрагменти од ватиканските музеи ќе и бидат вратени на Грција.
Понудија „хибриден“ модел
Според веб-страницата на Музеите на Ватикан, една од скулптурите што треба да се вратат е глава на коњ што ја влече колата на Атина на западната страна од зградата. Има и глава на момче и глава на брадест маж. Овие три фрагменти од мермер Пентел пристигнале во Ватикан во 19 век од приватни колекции, а пред тоа биле дел од декорацијата на Партенон повеќе од два милениуми. Автор на фигуративните украси на храмот е познатиот атински скулптор Фидијас, кој важеше за најдобар уметник на своето време. Главата на коњот доаѓа од западната фасада на зградата, која ги прикажува Атина и Посејдон како се натпреваруваат за власт над Атика.
Овој фрагмент е идентификуван како четвртиот коњ што ја влече колата на Атина. Релјефот со главата на момчето е идентификуван како една од фигурите од фризот што го обиколувал целиот храм: тој носи послужавник со заветни колачи кои биле понудени за време на Панатенаската поворка во чест на Атина. А брадеста машка глава и се припишува на една од метопите на јужната страна на зградата каде што е прикажана битката меѓу Лапитите и Кентаурите.
Откако папата Франциск го објави тоа на крајот на минатата година, во Ватикан, по неколкумесечни административни процедури, официјалните лица на почетокот на март ја завршија „донацијата“ на фрагментите стари 2.500 години. Ватикан претходно ги објави плановите за враќање на скулптурите минатиот декември, непосредно откако папата Франциск се сретна со Јероним II, надбискуп на Атина и Грција и поглавар на Грчката православна црква, во 2021 година. Тогаш Ватикан објави дека Папата ќе му подари делови од Партенон на Јероним Втори како гест за екуменски дијалог со Римокатоличката црква. Јероним ќе ги предаде на државата со цел да ги врати на нивните првобитни места.
Говорејќи на церемонијата на потпишување на договорот за донација, претставникот на Ватикан, кардиналот Фернандо Вергез Алзага, тврдеше дека враќањето на фрагментите може да им помогне на земјите да изградат посилни врски. – Оваа донација е гест на мир во овој историски момент обележан со војни. Со овој гест тие сакаат да изградат мостови на братство и да му покажат на светот дека секогаш постои начин за дијалог и мир, како што се надеваме дека може да се случи во конфликтот во Украина. Најважната вредност на овој чин е уште еднаш да се види како уметничките збирки на Папата стануваат привилегирана точка на пријателство меѓу народите, религиите, црквите, надминувајќи ги сите пречки – рече кардиналот Алзага.
Папамикроулис Емануил, кој присуствуваше на церемонијата на потпишување на донацијата во име на Јероним Втори, рече дека овој договор во Ватикан е историски настан, додавајќи дека се надева оти гестот на папата Франциско „ќе го следат и други“. Тој рече и дека со овој потег „делумно се компензира“ траумата предизвикана од неправдите од минатото. Во Грција сега се надеваат дека тоа ќе го зголеми притисокот врз другите земји кои имаат во нивна сопственост дел од грчкото археолошко богатство кое е пренесено од таа земја во 19 век и порано. Првенствено, ова се однесува на мермерот од Партенон кој моментално е изложен во Британскиот музеј, познат и како Елгински мермери по шкотскиот благородник Лорд Елгин, тогашен амбасадор во Отоманскиот двор, кој ги отстранил од храмот Партенон на Акропол во Атина и ги донирал ги до Британскиот музеј во 1817 година. По децениски апели до британските власти, Џорџ Озборн, претседател на Британскиот музеј, неодамна потврди дека продолжува со преговорите со грчката влада за да се смисли „хибриден“ договор за враќање на мермерите од Партенон.
Доколку Грција ги прифати неговите предлози, Озборн навести дека парчињата мермер ќе бидат поделени и изложени во Грција и Обединетото Кралство. Озборн рече дека „хибридниот“ договор е неопходен за да се избегне прекршување на британскиот закон, кој му забранува на Британскиот музеј да враќа артефакти. Имено, Законот за британски музеј од 1963 година во моментов забранува целосно враќање на артефактите, а оттогаш Британците одбиваат да го изменат законот. Она што е ново во преговорите меѓу Британците и Грците е што се споменува „хибридниот“ модел, бидејќи претходно се нудеше само заем со кој се бараше Грција да ја признае законската сопственост на Британскиот музеј. Грција одбива да го стори тоа бидејќи ставот на Грција е дека овие артефакти биле украдени од лордот Елгин, како и другите кои биле извадени од земјата. Негативни се и грчките реакции на навестувањето за нов „хибриден“ договор, бидејќи се бара ексклузивно враќање на „елгинскиот мермер“.
Грците се надеваат дека со текот на времето Британскиот музеј би можел да ги следи стапките на Регионалниот археолошки музеј „Антонино Салинас“ во Палермо, Сицилија, кој се согласил да и врати фрагмент од Партенон на Грција на почетокот на 2022 година како дел од четиригодишниот заем. аранжман, со јасна индикација дека ќе се претвори во траен заем. Станува збор за мермерен фрагмент од Партенон, кој го прикажува стапалото на божицата и кој Универзитетот во Палермо го купил околу 1816 година од наследството на Роберт Фаган, поранешниот британски конзул за Сицилија.
Приватни колекционери
За возврат, музејот на Акропол во Атина му позајми на сицилијанскиот музеј статуа без глава на божицата Атина од петтиот век п.н.е. и амфора од осмиот век п.н.е. како дел од обемниот договор за културна размена. Партенон бил изграден за време на Перикле или класичната ера на Атина како споменик или храм на божицата Атина. Но, за време на византиската ера имало христијанско воскресение на Партенон кога бил претворен во црква и почитуван од христијаните. Катастрофалниот воен напад на Партенон во 1687 година од страна на силите под команда на венецијанскиот генерал Морозини доведе до уништување на покривот на Партенон и делови од скулптурните украси паднати на земја. Половина од статуите и остатоците од 160 метри долгиот фриз на храмот се проценува дека биле трајно уништени, а повеќето од преостанатите скршени статуи и остатоци биле подигнати од луѓето на лордот Елгин на почетокот на 19 век и завршиле во Британскиот музеј. Но, некои скршени фрагменти беа собрани од други опортунисти и завршија во други музеи во странство, вклучувајќи го и Ватикан.
